Volkskrant titel: Ons zonnestelsel is – veel meer dan we dachten – een buitenbeentje
Volkskrant ondertitel: Onder de vierduizend exoplaneten die zijn ontdekt zitten vooral rariteiten, zoals mini-Neptunussen en superaardes, maar leefbaar als onze eigen planeet zijn er misschien nog minder dan een paar.
Auteur: Govert Schilling (Wiki-NL, Wiki-UK)
Publicatiedatum: 25 augustus 2019
“Ons zonnestelsel – de zon met de acht planeten die er omheen draaien – lijkt steeds meer een vreemde eend in de bijt. De uitzondering in plaats van de regel. Dat idee zoemde afgelopen week rond op een groot internationaal congres in Reykjavik, geheel gewijd aan exoplaneten. Leefbare planeten zoals de aarde zijn in elk geval veel zeldzamer dan vroeger werd gedacht.
Exoplaneten zijn werelden die hun baantjes trekken rond andere sterren dan de zon. Sinds 1995 zijn er ruim vierduizend gevonden, en bijna wekelijks komen er nieuwe bij. Ben Fulton van het California Institute of Technology maakte in Reykjavik bijvoorbeeld – bij wijze van spreken tussen neus en lippen door – de ontdekking bekend van 24 nieuwe exemplaren, in metingen met de grote Keck-telescoop op Hawaii. Nieuwe werelden ontdekken is routine geworden.
Maar, zegt Fulton, het gaat keer op keer om compleet andere planetenstelsels dan het onze. ‘Ons eigen zonnestelsel behoort in elk geval niet tot de meest gangbare soort,’ zegt hij. ‘Misschien is het wel een extreem buitenbeentje.’
Verreweg de meeste exoplaneten die tot nu toe ontdekt zijn, draaien in piepkleine baantjes rond hun moederster, waardoor ze meestal ook vele honderden of soms zelfs een paar duizend graden heet zijn – veel te heet voor water en leven. Bovendien behoren de meeste exoplaneten tot twee bijzondere typen, die in ons eigen zonnestelsel schitteren door afwezigheid.
Mini-Neptunussen
Rond de zon draaien vier aardachtige planeten – klein en rotsachtig, zoals de aarde en Mars – en vier grote reuzenplaneten, zoals Jupiter en Neptunus. Maar elders in het heelal kom je vooral gekke soorten tegen zoals ‘superaardes’ en ‘mini-Neptunussen’. Als je op bezoek zou kunnen gaan bij honderd sterren zoals onze eigen zon, zegt Jon Jenkins van NASA’s Ames Research Center, vind je misschien maar in een paar gevallen een leefbare planeet die een beetje op de aarde lijkt.
Niemand had een kwart eeuw geleden het bestaan van superaardes en mini-Neptunussen kunnen voorspellen. Maar er is nóg iets geks aan de hand. In Reykjavik ging het voortdurend over het ontbreken van de tussenvorm. Superaardes zijn maximaal zo’n tweeënhalf keer zo groot als onze eigen aarde; mini-Neptunussen beginnen pas bij drieënhalf keer de middellijn van onze thuisplaneet. Planeten die pakweg drie keer zo groot zijn als de aarde – een kleine 40.000 kilometer in diameter – lijken gewoonweg niet te bestaan. Alsof er in Nederland wel magere en dikke mensen wonen, maar niks er tussenin.
De verklaring, volgens de meeste onderzoekers: het gaat eigenlijk om dezelfde merkwaardige objecten. Zo’n planeet ontstaat als een klein uitgevallen Neptunus, gehuld in een dikke laag waterstof en helium. Door de hitte van de moederster kan hij die gasmantel echter in hoog tempo kwijtraken. Wat er dan overblijft is een aanzienlijk kleinere, ‘gestripte’ planeet: een superaarde. Die lijkt overigens in geen velden of wegen op onze eigen aarde.
Is de aarde dus uniek? Dat gaat Douglas Lin van de Lick-sterrenwacht in Californië wat te ver. ‘Met de huidige technieken kunnen we planetenstelsels zoals het onze gewoon nog niet zo makkelijk vinden,’ zegt hij. ‘Het is net als hier in het rumoerige Harpa-congrescentrum: mensen met een harde stem hoor je gemakkelijk. Maar dat ik een zachte stem heb, wil niet zeggen dat ik er niet ben.’ ”
Bronnen:
en
the fourth meeting on Extreme Solar Systems on 19-23 August 2019 in Reykjavik
0 Comments